گزارش از امیرحسین میرزایی

به گزارش تحریریه کاریبو، لجستیک در دنیا یکی از حلقه های مهم زنجیره تامین است و در ایران هم به طبع این اصل حکمفرماست اما لجستیکی که خود یکی از پیوندهای مهم با زنجیره تامین به شمار می رود و نقشی حیاتی دارد خود با چالش های ناپیوستگی روبرو است؛ ابزارهای مختلف لجستیکی در ایران در یک اکوسیستم به هم پیوسته قرار نگرفته اند و هر کدام در جزیره ای جداگانه و با ارتباطی گسسته با سایر ابزارها فعالیت دارد.

برای مثال در دنیا لجستیک زمینی با بخش ریلی و در نهایت دریایی در یک خط به هم پیوسته و گاها در امتداد یکدیگر قرار گرفته اند تا هم از هزینه های تمام شده کالاها کم کنند هم به سرعت جابجایی بار بیفزایند اما در ایران، بسیاری از بنادر ما از شبکه ریلی جدا هستند و پای قطارهای باربری به بنادر باز نشده است، در حال حاضر تنها بندر امیرآباد در شمال ایران و بندر شهید رجایی در جنوب کشور به شبکه ریلی متصل شده اند و برخی بنادر مانند چابهار هم در انتظار تکمیل پروژه اتصال ریلی به زاهدان و سرخس به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران، است.

در دو شاخص سرعت و هزینه، حمل و نقل جاده ای در مقایسه با ریلی عملکرد ضعیف تری دارد که یکی از دلایل هم این است که خروج هر تریلی از بنادر نیازمند دریافت مجوزهای متعدد است که فرآیند آن درگیر مراحل پیچیده گمرکی می‌شود. این روند نه‌تنها زمان تحویل کالا را افزایش می‌دهد، بلکه هزینه‌ های اضافی را نیز به تجار تحمیل می‌کند.

محدودیت کامیونداران ایرانی برای ترانزیت اروپایی

مشکل دیگر، ظرفیت محدود کامیون‌های ایرانی برای حمل کالا به اروپا است. بسیاری از شرکت‌های حمل‌ونقل ایرانی به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های ویزا قادر به فعالیت در مسیرهای اروپایی نیستند. در حال حاضر، کامیون‌های ترکیه‌ای بخش عمده‌ای از حمل کالاهای ایرانی به اروپا را بر عهده دارند، که این امر موجب وابستگی بیشتر ایران به ناوگان حمل‌ونقل خارجی شده است.

با توجه به این چالش‌ها، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که ایران باید سرمایه‌گذاری بیشتری در توسعه شبکه ریلی و بهبود زیرساخت‌های لجستیکی انجام دهد. اتصال بنادر به خطوط ریلی می‌تواند زمان و هزینه حمل‌ونقل را کاهش دهد و رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی را در بازارهای بین‌المللی افزایش دهد. همچنین، تسهیل فرآیندهای گمرکی و مذاکرات دیپلماتیک برای رفع موانع ویزا می‌تواند به بهبود شرایط حمل‌ونقل بین‌المللی کمک کند.

ضعف ساختاری در وابستگی به کامیونداران ترکیه ای

بزرگ‌ترین مشکل فعلی، وابستگی حمل‌ونقل به جاده‌های کند و پرهزینه است. سرمایه‌گذاری در خطوط ریلی و اتصال مستقیم بنادر به شبکه ریلی نه‌تنها سرعت حمل‌ونقل را افزایش می‌دهد، بلکه هزینه‌ها را کاهش داده و ظرفیت بارگیری را بهبود می‌بخشد. کریدورهای ریلی بین‌المللی مانند کریدور شمال-جنوب می‌توانند ایران را به یک مسیر ترانزیتی مهم برای اروپا و آسیا تبدیل کنند.

از طرفی هم وابستگی به کامیون‌های ترکیه برای حمل کالا به اروپا نشان‌دهنده یک ضعف ساختاری است. همکاری با کشورهای همسایه از جمله روسیه، آذربایجان و قزاقستان برای تقویت مسیرهای ریلی و دریایی می‌تواند راهکار مؤثری برای کاهش این وابستگی باشد.

در اروپا توسعه شبکه حمل و نقل چند وجهی یکی از استانداردهای لجستیکی است که با تاکید بر توسعه همه خطوط ارتباطی از جمله ریلی، جاده ای و هوایی، ایجاد یک شبکه به هم پیوسته از مدهای مختلف حمل و نقلی را هدف گرفته است تا با مزیت سرعت و اطمینان بتوانند بهای تمام شده کالاها را کاهش و مشتریان خارجی را ترغیب به حمل کالا از شبکه ترانزیتی خود کنند اما ما در ایران با چنین برنامه و نظم ساختاری در حوزه تامین روبرو نیستیم و بیشتر پروژه ها به صورت مجزا و خارج از یک تفکر سیستمی اداره و اجرا می شود؛

دو هزار کیلومتر از شبکه ریلی ایران به بنادر متصل است

ایران با وجود برخورداری از بنادر متعدد و فرصت برای تجارت دریایی اما در این سال ها تنها توانسته 2 هزار و 60 کیلومتر از شبکه ریلی خود را به بنادر ایران متصل کند و این در حالی است که شبکه ریلی ایران به حدود 17 هزار کیلومتر می رسد و این یعنی 12 درصد از خطوط ریلی ایران به بنادر متصل شده اند. این خطوط شامل مسیر ریلی رشت به بندر کاسپین با 37 کیلومتر مسافت، تهران – بندر عباس با هزار کیلومتر مسافت و خط شمال – جنوب با 1394 کیلومتر مسافت است.

وابستگی لجستیک بنادر به حمل و نقل جاده ای، بهره وری در حمل کالا را کاهش می دهد چراکه حمل و نقل جاده ای در ایران علاوه بر کند و پرهزینه بودن دارای یک خصلت ویژه خود است آن هم اینکه کامیونداران ایرانی به دلیل خودمالک بودن و عدم فعالیت زیر نظر مدیریت شرکت های حمل و نقلی، در سالممکن است یا یا چندبار دست به اعتراض زده و چرخه حمل کالا را با اخلال روبرو کنند که همین مسئله به لجستیک بنادر و اقتصاد دریا ضربه خواهد زد از همین رو تکیه بر حمل و نقل ریلی در ارتباط با بنادر گزینه قابل اتکارتری برای افزایش بهره وری و درآمدها به شمار می رود.